Komisja Europejska skierowała do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sprawy przeciwko Polsce, Bułgarii i Grecji w związku z niewdrożeniem (brakiem transkrypcji) unijnych przepisów dotyczących opłat za użytkowanie infrastruktury drogowej, określonych w dyrektywie (UE) 2022/362. Termin na włączenie tych regulacji do prawa krajowego minął 25 marca 2024 roku, a brak działań w tej sprawie skłonił Komisję do wystąpienia o nałożenie sankcji finansowych.

Polska, Bułgaria i Grecja były zobowiązane do transkrypcji dyrektywy (UE) 2022/362, ale nie poinformowały Komisji o żadnych środkach prawnych wprowadzających nowe zasady opłat drogowych, mimo wyznaczonego terminu i kolejnych wezwań.

Przebieg sporu z KE

Proces egzekwowania przepisów rozpoczął się w maju 2024 roku, gdy Komisja wysłała do trzech krajów wezwania do usunięcia uchybień. W grudniu 2024 roku wystosowano uzasadnione opinie, dając dwa miesiące na odpowiedź i wdrożenie dyrektywy. Państwa przedstawiły harmonogramy działań, ale do maja 2025 roku nie zgłoszono żadnych konkretnych środków transpozycji. Komisja uznała te wysiłki za niewystarczające, co doprowadziło do skierowania spraw do TSUE.

Co zmienia dyrektywa?

Dyrektywa (UE) 2022/362, nowelizująca wcześniejsze przepisy z 1999 roku (dyrektywa 1999/62/WE), wprowadza zmiany w systemie opłat drogowych w UE, zgodnie z zasadami „użytkownik płaci” i „zanieczyszczający płaci”. Regulacje promują bardziej sprawiedliwe i ekologiczne finansowanie infrastruktury transportowej. Główne zmiany obejmują:

• Objęcie przepisami samochodów osobowych, autobusów, autokarów i małych pojazdów ciężarowych, z wycofaniem wyłączeń dla tych ostatnich do 2027 roku.
• Proporcjonalne opłaty dla pojazdów lekkich, uzależnione od czasu użytkowania dróg.
• Stopniowe zastępowanie winiet opłatami za przejazd dla pojazdów ciężkich, lepiej odzwierciedlającymi rzeczywiste wykorzystanie infrastruktury.
• Rozszerzenie zasad na drogi poza transeuropejską siecią transportową (TEN-T) i autostradami.
• Wprowadzenie od 2026 roku opłat za zanieczyszczenie powietrza oraz zróżnicowanie opłat według emisji CO2 zamiast norm Euro.
• Zwolnienia dla pojazdów bezemisyjnych, w tym bezterminowe dla pojazdów lekkich.
• Nową opłatę za koszty zatorów komunikacyjnych, wspierającą bardziej zrównoważony system transportowy.

Dlaczego to ważne?

Nowe przepisy są kluczowym elementem unijnej polityki transportowej, promując odpowiedzialne korzystanie z infrastruktury drogowej i redukcję negatywnych skutków transportu, takich jak zanieczyszczenie powietrza, hałas czy emisje CO2. Wdrożenie dyrektywy ma zapewnić niedyskryminujące i proporcjonalne opłaty, zgodne z unijnymi zasadami. Brak transpozycji może prowadzić do kar finansowych, a także ograniczyć dostęp do unijnych funduszy na infrastrukturę transportową.

Stanowisko polskiego rządu

Polski rządu nie przedstawił argumentów wyjaśniających niewdrożenie dyrektywy (UE) 2022/362. Polska, podobnie jak Bułgaria i Grecja, przedstawiła Komisji harmonogram działań, ale nie zrealizowała żadnych konkretnych kroków legislacyjnych. Prawdopodobnie chodzi o kwestie polityczne, ponieważ w okresie wyborów parlamentarnych i prezydenckich mogą padać argumenty o nakładaniu danin na przewoźników.

Co nas teraz czeka?

Skierowanie sprawy do TSUE to najpoważniejszy etap procedury naruszeniowej. Jeśli Trybunał uzna argumenty Komisji, Polsce mogą grozić wysokie kary finansowe – jednorazowe lub okresowe, naliczane za każdy dzień opóźnienia. Polska ma teraz dwa miesiące na podjęcie działań naprawczych, takich jak szybkie przyjęcie odpowiednich przepisów. Decyzja TSUE będzie miała kluczowe znaczenie dla realizacji unijnych celów ekologicznych i infrastrukturalnych, a także dla wizerunku Polski jako wiarygodnego członka UE.

Sytuacja w pozostałych krajach UE

Większość z 27 państw członkowskich UE wdrożyła dyrektywę (UE) 2022/362 lub jest w trakcie dostosowania systemów opłat drogowych. Państwa UE nie są zobowiązane do wprowadzania opłat drogowych, ale jeśli to robią, muszą przestrzegać zasad dyrektywy. Poniżej przegląd sytuacji w wybranych krajach na podstawie dostępnych danych:

Austria: Wdrożono system opłat zgodny z dyrektywą. Austria stosuje elektroniczny system opłat za przejazd (Go-Maut) dla pojazdów ciężarowych, zróżnicowany według emisji CO2. Dla pojazdów lekkich obowiązuje winieta, a od 2025 roku planowana jest podwyżka opłat o 12,6%.

Belgia: System opłat dla pojazdów ciężarowych (Satellic) jest zgodny z dyrektywą, uwzględnia emisje CO2. Od 1 stycznia 2025 roku w Walonii wprowadzono podwyżki opłat o ok. 5%, a w Flamandii planowane są na lipiec 2025 roku. Dla pojazdów lekkich autostrady są bezpłatne, z wyjątkiem tunelu Liefkenshoek.

Czechy: Wdrożono elektroniczny system opłat dla pojazdów ciężarowych, zgodny z wymogami dyrektywy. Od 2025 roku stawki wzrosły o ok. 5%, uwzględniając emisje CO2. Nowa platforma myto.gov.cz ułatwia dostęp do systemu. Dla pojazdów lekkich nie ma opłat.

Dania: Dania wycofała się z systemu eurowiniet od 1 stycznia 2025 roku, wprowadzając opłaty za przejazd oparte na odległości, zgodne z dyrektywą. Opłaty uwzględniają emisje CO2 i strefy niskoemisyjne. Dla pojazdów lekkich obowiązują opłaty za mosty (np. Storebælt, Øresund).

Francja: System opłat za przejazd dla pojazdów ciężarowych i lekkich jest zgodny z dyrektywą. W 2025 roku planowane są podwyżki stawek, choć szczegóły nie zostały ogłoszone. Opłaty zależą od przebytej odległości i typu pojazdu.

Niemcy: System LKW-Maut dla pojazdów ciężarowych uwzględnia emisje CO2 i jest zgodny z dyrektywą. Średnie stawki wynoszą ok. 0,20 €/km na autostradach. Dla pojazdów lekkich autostrady są bezpłatne.

Węgry: Wdrożono system opłat dla pojazdów ciężarowych, zróżnicowany według emisji. Dla pojazdów lekkich obowiązuje winieta elektroniczna, zgodna z zasadami proporcjonalności.

Holandia: System eurowiniet obowiązuje do marca 2025 roku, kiedy wprowadzone zostaną nowe taryfy zgodne z dyrektywą, uwzględniające emisje CO2. Dla pojazdów lekkich opłaty dotyczą wybranych tuneli.

Słowacja i Słowenia: Oba kraje stosują elektroniczne systemy opłat dla pojazdów ciężarowych, zgodne z dyrektywą. Słowenia używa systemu Dars, a Słowacja – SkyToll. Dla pojazdów lekkich obowiązują winiety.

Szwecja i Luksemburg: Wdrożono wyższe stawki eurowiniet od 1 stycznia 2025 roku, z pełnym dostosowaniem taryf do emisji CO2 planowanym na marzec 2025 roku. Szwecja stosuje też opłaty za niektóre mosty i tunele.

Włochy, Hiszpania, Portugalia, Malta: Te kraje otrzymały w grudniu 2024 roku uzasadnione opinie KE za opóźnienia w pełnym wdrożeniu dyrektywy, ale w mniejszym stopniu niż Polska, Bułgaria i Grecja. Włochy i Hiszpania stosują opłaty za przejazd na autostradach, Portugalia na wybranych trasach, a Malta nie ma autostrad, więc dostosowanie jest ograniczone. Kraje te są w trakcie aktualizacji systemów.

Pozostałe kraje (np. Estonia, Finlandia, Łotwa, Litwa): W większości nie stosują opłat dla pojazdów lekkich, a dla ciężarowych mają systemy zgodne z dyrektywą lub są w trakcie dostosowania. Finlandia i Estonia nie pobierają opłat za autostrady, ale stosują inne podatki transportowe.